Ffyrdd newydd o ddefnyddio’r 500,000 o gwpanau coffi untro yn y Deyrnas Unedig

• Treialon yng Nghymru’n dod o hyd i ffyrdd newydd o ddefnyddio eitemau ‘anodd eu hailgylchu’ trwy droi ‘gwastraff’ yn nwyddau newydd.
• Cwpanau coffi a phecynnau creision yn cael eu troi’n ddecin, polypropylen eilgylch yn cael ei ddefnyddio i wneud cadis gwastraff bwyd a chynwysyddion meddygol.
• Safonau’r diwydiant yn cael eu diweddaru o ganlyniad i lwyddiant wrth gynnwys plastigion eilgylch mewn cynwysyddion nwyddau miniog.

Mae prosiect arloesol o fewn y gadwyn gyflenwi, a ariennir gan Lywodraeth Cymru mewn partneriaeth â WRAP Cymru, wedi cymryd nifer o eitemau anodd eu hailgylchu ac wedi llwyddo i’w troi yn eitemau newydd, yn cynnwys troi cwpanau coffi untro yn ddecin a deunyddiau adeiladu sy’n dal dŵr.

Tynnwyd sawl cwmni ynghyd ar gyfer y treial unigryw hwn a gynhaliwyd dros gyfnod o ddwy flynedd, yn cynnwys yr arbenigwyr cynaliadwyedd Nextek ac Ecodek, cynhyrchwyr decin cyfansawdd blaenaf y Deyrnas Unedig. Gyda’i gilydd, fe wnaethant greu eitem newydd arloesol: y decin cyfansawdd cyntaf yn y byd wedi’i wneud o gwpanau coffi untro wedi’u cyfuno â haenau wedi’u meteleiddio, fel y rhai a ddefnyddir ar gyfer pecynnau creision.

Mae’r treial radical hwn yn un o bedwar prosiect a gymerodd eitemau o wastraff anodd ei ailgylchu a’u hailbrosesu i greu nwyddau newydd sbon sydd â marchnad derfynol eisoes. Eu nod yw newid y ffordd caiff plastigion untro eu defnyddio a’u gwaredu ar hyn o bryd, drwy greu deunyddiau sy’n ddichonol yn economaidd, yn gynaliadwy ac yn fuddiol yn amgylcheddol. Mae hyn yn alinio â thargedau’r UK Plastics Pact a’i waith ar ddatblygu marchnadoedd terfynol ar gyfer deunyddiau anodd eu hailgylchu.

Gall decin newydd 100% eilgylch Ecodek droi 200 o gwpanau coffi yn un metr sgwâr o ddecin newydd, sy’n golygu bod potensial gan y prosiect i ailgylchu rhan sylweddol o’r cwpanau coffi plastig untro sy’n mynd i dirlenwi neu losgi ar hyn o bryd.

Mae’r deunydd cyfansawdd hefyd yn cynnwys gwastraff haenau wedi’u meteleiddio o becynnau creision a deunyddiau pacio tebyg o’r cartref, ac mae’n ddelfrydol ar gyfer decin y tu allan ac at ddibenion adeiladu sy’n galw am ddeunyddiau gwydn. Mae defnyddio eitemau gwastraff fel hyn yn golygu bod y deunydd yn fwy cynaliadwy a gellir ei gael i berfformio llawn cystal ag opsiynau llai cynaliadwy. Mae gan y deunydd canlyniadol botensial i’w ddefnyddio ar gyfer sawl math o nwyddau, ac mae ei strwythur yn ddigon cryf ar gyfer amrywiaeth o ddibenion adeiladu ar raddfa fawr. At hynny, i sicrhau cylcholdeb ei nwyddau newydd, mae Ecodek yn cynnig cynllun dychwelyd i sicrhau bod nwyddau’n cael eu hailgylchu yn eitemau newydd ar ddiwedd eu hoes.

Mae’r potensial i ddefnyddio hen gwpanau coffi untro yn anferthol, gan fod tua 3.2 biliwn o gwpanau ffibr-cyfansawdd wedi’u rhoi ar y farchnad yn y Deyrnas Unedig yn 2019, a hanner miliwn o gwpanau coffi untro’n cael eu taflu bob dydd yn y Deyrnas Unedig – a dim ond 0.25% o’r rheiny sy’n cael eu hailgylchu (adroddiad WRAP ar ddeunyddiau pacio ffibr-cyfansawdd).

Claire Shrewsbury, Cyfarwyddwr Mewnwelediad ac Arloesi WRAP: “Mae’r prosiectau hyn yn cynnig rhywbeth unigryw sy’n cefnogi nwyddau a gynhyrchwyd ac ailgynhyrchwyd yn lleol, a hynny o ddeunyddiau crai eilgylch o Gymru. Maent yn cefnogi twf busnesau lleol, ac yn helpu pobl Cymru gael y gwerth mwyaf posibl o’r nwyddau hyn. Nid yn unig hynny, ond mae’r prosiectau anhygoel hyn oll yn gweithio tuag at yr un nod, sef helpu i fynd i’r afael â newid hinsawdd a chreu economi gylchol ar gyfer y deunyddiau anodd eu hailgylchu hyn. Gobeithiwn weld mwy o brosiectau fel y rhain yn ymddangos ledled y Deyrnas Unedig.”

Defnyddiwyd y deunydd eilgylch hefyd i adeiladu mainc bicnic sydd bellach wedi’i danfon i Goleg Cambria yng Nglannau Dyfrdwy, Gogledd Cymru. Gardd y coleg, ble bydd y fainc yn cael ei gosod, yw lleoliad y prosiect natur Mannau Lleol, a ariennir gan Lywodraeth Cymru, y mae pobl ifanc yn ei gynnal.  Mae’r Coleg hefyd wedi lansio cymwysterau NEBOSH (National Examination Board in Occupational Safety and Health) yn ddiweddar i gwrdd â’r galw am genhedlaeth newydd o arweinwyr ‘gwyrdd.

William Hogg, Rheolwr Gyfarwyddwr yn Ecodek: “Mae Ecodek wedi bod wrth ein boddau’n cael bod yn rhan o’r prosiect cyffrous hwn i ddatblygu cyfle ailgylchu dolen gaeedig ar gyfer y deunyddiau hyn sy’n cael eu defnyddio mor helaeth, ac sydd â’r potensial i greu lleihad sylweddol yn y gwastraff a anfonir i dirlenwi.”

Yr Athro Edward Kosior, sylfaenydd Nextek: “Mae ein hymchwil i gyfansoddion papur-plastig wedi arwain at ddatblygu cyfansawdd unigryw sy’n manteisio ar botensial y cwpanau untro fel deunydd eilgylch gwerthfawr. Mae gan y cyfansoddyn hwn botensial i’w ddefnyddio ar gyfer sawl diben, o ddecin a dodrefn sy’n dal dŵr i gyflenwi deunyddiau adeiladu â strwythur gwydn ar raddfa llawer mwy, a gallai ei hirhoedledd, cryfder a’i amlbwrpasedd fod cystal â phren fel deunydd adeiladu, ac mewn gwirionedd mewn llawer o sefyllfaoedd, byddai’n well na phren. Mae gan hyn y potensial i weddnewid y ffordd yr ydym yn gweld gwastraff wrth inni ddysgu manteisio arno a chynaeafu ein fforest ddinesig.”

Treial a oedd yn cynnwys cynhyrchu cynwysyddion nwyddau miniog meddygol a gorchuddion diogelwch mewnol o bolypropylen 100% eilgylch (rPP) oedd yr ail brosiect, a fu’n gweithio gyda Frontier Plastics Ltd – rhan o’r Vernacare Group – ar eu safle yn Ne Cymru. Fe wnaethant hefyd lwyddo i gynnwys rPP wrth gynhyrchu cadi gwastraff bwyd a chompost ar gyfer y gegin a gynhyrchwyd gan y brand adnabyddus o Gymru, Addis Housewares Ltd.

Y ddwy eitem a ganolbwyntiwyd arnynt oedd cyfres o gynwysyddion ‘nwyddau miniog’ ac yna gorchuddion diogelwch mewnol ar gyfer cynwysyddion Sharpsafe melyn, a ddefnyddir ar gyfer gwastraff miniog meddygol, fel nodwyddau. Mae’r gyfres o gynwysyddion Sharpsafe melyn newydd a gynhyrchwyd drwy’r prosiect hwn wedi bod yn llwyddiant ysgubol a byddant yn cael eu cyflwyno ar draws sawl rhan o’r GIG. Mae safonau’r diwydiant hefyd wedi cael eu diweddaru i gydnabod ac annog cynnwys deunydd eilgylch yn y cynwysyddion, gan nad oedd sôn o gwbl ei bod yn dderbyniol defnyddio cynnwys eilgylch. Roedd hwn yn brosiect cymhleth, ac roedd yn rhaid iddo oresgyn diffyg hyder o du’r farchnad i ddechrau pan roedd PP eilgylch yn cael ei gyflwyno fel syniad. Ymhen amser, llwyddodd i ddangos mor ddibynadwy ac amrywiol yw’r deunydd, gyda phob eitem yn cael ei gynhyrchu i wahanol fanyleb ar gyfer perfformiad a nodweddion ffisegol.

Cynhaliwyd trydydd prosiect, a hwnnw’n archwilio sut i ailgylchu plastigion gwastraff amaethyddol cyffredin yn nwyddau newydd. Nod y rhaglen hon yw sbarduno’r galw am blastig amaethyddol eilgylch a chyfrannu at economi gylchol Cymru, a defnyddio’r ffrwd wastraff gyffredin hon ar draws ffermydd y genedl. Dangosodd y prosiect mor effeithiol yw’r broses o olchi’r plastig amaethyddol ymlaen llaw, a’i fod yn arwain at symiau mwy o ddeunydd y gellid ei ailgylchu. Fodd bynnag, mae angen mwy o waith ar hyn.

Cynhaliwyd pedwerydd prosiect a lwyddodd i greu tybiau morter ar gyfer y sector adeiladu o blastig eilgylch. Bu Corilla Plastics, Green Edge Applications a Phrifysgol Caerdydd yn cydweithio, a llwyddodd y tîm i ddod o hyd i fwy na 700 o dybiau morter a oedd ar eu ffordd i dirlenwi neu losgi. Gan ddefnyddio codau QR a ffonau symudol, fe wnaethant lwyddo i ymyrryd â’r broses hon i gasglu, ailgylchu a’u hailgynhyrchu i wneud tybiau morter newydd. Mae’r prosiect yn dangos mor effeithiol a llwyddiannus yw defnyddio cynnwys eilgylch mewn tybiau plastig ac mae’n annog y sector adeiladu i newid i ddefnyddio nwyddau o blastig eilgylch. Gellir cymhwyso canlyniadau’r treial hwn i unrhyw broses gynhyrchu a gellir eu defnyddio i gefnogi prosiectau tebyg, nid yn unig yng Nghymru, ond yn fyd-eang.